معرفی GIS و جنبه‌های مختلف کاربردی آن در صنایع مختلف

سیستم اطلاعات جغرافیایی (Geographic Information System یا به اختصار GIS) یک فناوری است که به جمع‌آوری، ذخیره، تجزیه و تحلیل، مدیریت و نمایش داده‌های مکانی و جغرافیایی کمک می‌کند. در اصطلاح ساده‌تر، GIS به شما امکان می‌دهد اطلاعات مکانی را به صورت دیجیتال در نقشه‌ها و لایه‌های مختلف ذخیره و تجزیه و تحلیل کنید تا الگوها، روابط و اطلاعات مختلف را در مکان‌ها و مناطق مختلف شناسایی کنید.

مزیت اصلی GIS در این است که می‌تواند اطلاعات از منابع مختلف مانند نقشه‌ها، تصاویر ماهواره‌ای، داده‌های جغرافیایی حاصل از دستگاه‌های مختلف (مانند GPS) و داده‌های آماری را با یکدیگر ترکیب کند. این امکان به تحلیل‌های پیچیده‌تری در زمینه‌های مختلف از جمله مختصات مکانی، مدیریت منابع طبیعی، برنامه‌ریزی شهری، حمل و نقل، مدیریت بحران، علوم زمین و بسیاری حوزه‌های دیگر کمک می‌کند.

GIS از ابزارها و نرم‌افزارهای مختلفی مانند ArcGIS، QGIS، و Mapbox تشکیل شده است که به کمک آنها می‌توان اطلاعات جغرافیایی را به صورت تحلیلی و تصویری مدیریت کرد و به تصمیم‌گیری‌های بهتر و هوشمندانه در زمینه‌های مرتبط با مکان کمک کرد.

کاربرد GIS

سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) در مختلف حوزه‌ها و صنایع مختلف کاربردهای گسترده‌ای دارد. در زیر تعدادی از کاربردهای مهم GIS را ذکر می‌کنم:

1. مدیریت منابع طبیعی: از GIS برای مانیتورینگ و مدیریت منابع طبیعی مانند جنگل‌ها، آب‌ها، خاک و منابع معدنی استفاده می‌شود. این کاربرد می‌تواند در برنامه‌ریزی بهینه مصرف منابع و حفاظت از محیط‌زیست کمک کند.

2. مدیریت شهری و برنامه‌ریزی: در برنامه‌ریزی شهری، GIS به کمک تحلیل داده‌های جغرافیایی از جمله ترافیک، زیرساخت‌های شهری، مناطق مسکونی و توسعه شهری به برنامه‌ریزان شهری کمک می‌کند.

3. حمل و نقل: در حوزه حمل و نقل، GIS می‌تواند به بهبود مسیریابی، نقشه‌های ترافیک، برنامه‌ریزی حمل و نقل عمومی و مدیریت اطلاعات مربوط به وسایل نقلیه کمک کند.

4. علوم زمین و محیط زیست: در مطالعات علوم زمین و محیط زیست، GIS برای مدل‌سازی و تحلیل پدیده‌های مرتبط با زمین، اقلیم، آب و هوا، آب‌ها، رفتار جوانه‌زاها و غیره استفاده می‌شود.

5. مدیریت بحران و امنیت: در مدیریت بحران و امنیت، GIS به تجمیع داده‌های جغرافیایی مانند موقعیت مناطق خطر، تخصیص منابع در برخوردهای طبیعی یا بشری و برنامه‌ریزی برای واکنش به بحران‌ها کمک می‌کند.

6. صنعت نفت و گاز: در صنعت نفت و گاز، GIS برای مدیریت زیرساخت‌ها، تخمین‌زدایی از ذخایر نفت و گاز، مدیریت خطوط لوله و تجهیزات استفاده می‌شود

7. کشاورزی: در کشاورزی، GIS برای تحلیل خاک، برنامه‌ریزی کشت، مدیریت منابع آبی و پیش‌بینی شرایط محصولات مورد استفاده قرار می‌گیرد.

8. علوم اجتماعی: در مطالعات اجتماعی، GIS به تحلیل الگوهای جمعیتی، توزیع مکانی اجتماعات و تحلیل اثرات اجتماعی و اقتصادی می‌پردازد.

این فقط چند مثال از کاربردهای مختلف GIS هستند و این فناوری به دلیل قابلیت تحلیل داده‌های مکانی و جغرافیایی در حوزه‌های مختلف، در صنایع و زمینه‌های گوناگون به کار می‌رود.

تصمیم چند معیاره بر اساس GIS

تصمیم‌گیری چندمعیاره (Multi-Criteria Decision Analysis یا به اختصار MCDA) یک روش تحلیلی است که برای انتخاب یک گزینه از بین گزینه‌های مختلف با در نظر گرفتن چندین معیار یا فاکتور مختلف، استفاده می‌شود. در این روش، هر معیار با وزنی مشخص ترتیب داده می‌شود و سپس با ترکیب این وزن‌ها و ارزیابی عملکرد هر گزینه نسبت به هر معیار، نمره‌های جزئی به هر گزینه اختصاص داده می‌شود. در نهایت، با جمع نمرات جزئی مختلف، گزینه‌ای که بیشترین نمره را کسب کرده است، به عنوان گزینه نهایی انتخاب می‌شود.

استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) در تصمیم‌گیری چندمعیاره می‌تواند به شکلی کارآمد و کاربردی عمل کند. این دستاورد به دلیل دارا بودن اطلاعات مکانی و جغرافیایی در بسیاری از تصمیم‌ها و ارزیابی‌های مختلف بسیار مفید است. در زیر چند مورد از کاربردهای تصمیم‌گیری چندمعیاره بر اساس GIS آمده است.

1. انتخاب مکان: مثلاً در انتخاب مکان برای ساخت یک تاسیسات صنعتی یا مرکز خدماتی، از معیارهای مختلفی مانند فاصله تا نقاط مهم، دسترسی به منابع طبیعی، ترافیک و… استفاده می‌شود.

2. برنامه‌ریزی شهری: در توسعه شهری، معیارهایی مثل توزیع مساحات سبز، دسترسی به امکانات عمومی، حمل و نقل عمومی و… می‌توانند توسط GIS مورد ارزیابی قرار گیرند.

3. مدیریت منابع طبیعی: در تصمیم‌گیری برای استفاده بهینه از منابع طبیعی مانند آب، خاک و جنگل‌ها، معیارهای مکانی مثل تراکم جمعیت، وضعیت اقلیمی، شیوع خشکسالی و… به کمک GIS ارزیابی می‌شوند.

4. توسعه پایدار: در تصمیم‌گیری برای توسعه به صورت پایدار، معیارهای محیط‌زیستی مثل اثرات زیست محیطی، پایداری منابع و تأثیرات اجتماعی با استفاده از داده‌های GIS بررسی می‌شوند.

5. انتخاب مسیر و مسیریابی: در حوزه حمل و نقل، انتخاب مسیر برای وسایل نقلیه می‌تواند با توجه به معیارهای مانند مدت زمان سفر، فاصله، ترافیک و… توسط GIS بهبود یابد.

در همه این موارد، GIS امکان ترسیم نقشه‌های تحلیلی و نمایش داده‌های مکانی را فراهم می‌کند که به ارزیابی و تصمیم‌گیری بهتر در مورد گزینه‌ها کمک می‌کند.